معماری بستک

.::: کارشناسی معماری دانشگاه آزاد بستک :::.

معماری بستک

.::: کارشناسی معماری دانشگاه آزاد بستک :::.

خانه قدیمی - یزد



http://hamedpourmostafa.blogfa.com/post-12.aspx


ایوان در حیاط بزرگ خانه گرامی
جبهه جنوب غربی حیاط جنوبی خانه گرامی در یزد؛ در این نما ایوان و شاه نشین و بادگیرش و سه دری در حیاط بزرگ این خانه نمایان است.
Southwestern side of southern courtyard; In this view Eivan and its shahneshin and badgir and sedari in larger courtyard of this house are visible.

معین محمدی

1- خانه گرامی ۩

این بنا را در اواخر دوره «قاجاریان»، «آقای سید اسد الله مازار»، فرزند «آقا سید مهدی» -جد خاندان گرامی- بنیان گذاشته است. اعقاب خاندان «مازار»، بعد ها لقب «گرامی» گرفتند. بنا به اظهارات بستگان صاحب فعلی خانه، پیش از این، بر سردر (1) ۞ خانه، سنگ مرمر تاریخ داری وجود داشته که بر طبق تاریخ آن، عمر خانه در حدود 110 تا 120 سال است. (2) ۞

این خانه وسیع شامل دو بخش مختلف است که هر بخش آن، حیاطی (3) ۞ در میان دارد. این دو حیاط در یک راستا و در جهت شمال شرقی - جنوب غربی استقرار یافته اند. حیاط جنوبی قدری بزرگ تر از حیاط شمالی و فضا های اطراف آن نیز بیشتر و مفصل تر از حیاط دیگر است. چهار طرف حیاط بزرگ با فضا های مختلف محصور شده است؛ لیکن فضا های حیاط دوم فقط در دو جانب شرق و غرب آن قرار دارد. البته در جبهه جنوبی این حیاط نیز اتاقی هست، اما این اتاق هیچ ارتباطی با این حیاط ندارد و متعلق به حیاط بزرگ است. جبهه شمالی حیاط شمالی نیز به دیواری محدود است. دیوار های مسدود دو جناح شمالی و جنوبی حیاط کوچک با طاق نما هایی (4) ۞ پوشیده شده است. این طاق نما ها و قاب هایشان، نمای (5) ۞ این دو جبهه را پرتراش کرده و حال و هوای حیاطی مرکزی (6) ۞ بدان داده اند.

فضا های بخش بزرگ خانه در دو طبقه انتظام یافته است. در این بخش از خانه، فضا ها و اتاق های میانی هر جبهه، وسیع تر و مرتفع تر و فضا های طرفین آنها، کوچک تر و دو طبقه است. مجموعه این فضا ها، حصاری بلند در اطراف حیاط بزرگ ایجاد کرده است. حیاط کوچک را فضا هایی با ارتفاع یک طبقه احاطه کرده اند. به این ترتیب، حیاط بزرگ، رسمی و مفصل، و حیاط کوچک، خانگی و صمیمی به نظر می رسد.

ورودی (7) ۞ بنا که در ضلع غربی آن قرار دارد، از یک طرف به حیاط کوچک مرتبط است و از طرف دیگر با یک راهرو (8) ۞ به گوشه حیاط بزرگ. لذا دو حیاط خانه، از یکدیگر مستقل است و هیچ یک، مقدمه ورود به دیگری نیست. در عین حال، این دو حیاط با یکدیگر بی ارتباط نیستند و با راهرو ای کوتاه در شرق پنج دری (9) ۞ شمالی حیاط اصلی، ارتباط مستقیم و نزدیکی در میان آنها برقرار شده است؛ اما طرح راهرو مانع از دید مستقیم دو حیاط به یکدیگر است. دو حیاط، بخشی مشترک هم دارند. این بخش، مجموعه مطبخ و انبار های خانه است که در یک لایه (10) ۞ فضایی در پس جبهه های شرقی دو حیاط قرار دارد و از هر طرف با راهرو ای به یکی از حیاط ها متصل می شود.

در میان جبهه جنوبی حیاط بزرگ، ایوانی (11) ۞ وسیع قرار دارد. این ایوان در انتها، شاه نشینی (12) ۞ دارد که در زیر بادگیر (13) ۞ واقع است. حجم مرتفع و بلند بادگیر نیز بر فراز نمای جبهه جنوبی، جلوه گری می کند. در سر دیگر حیاط و در مقابل ایوان، یک پنج دری نشسته است. گفتگو و مواجهه ایوان با پنج دری، یعنی فضای نیم باز (14) ۞ وسیع و متشخص با فضای بسته (15) ۞ مهم در خانه، محور (16) ۞ اصلی حیاط را به وجود می آورد. کشیدگی آب نمای (17) ۞ حیاط در میان دو عنصر یاد شده و نیز بادگیر بلند بر فراز ایوان، تاکیدی است بر این محور.

تصویر سه بعدی خانه گرامی
تصویر سه بعدی خانه گرامی در یزد؛ این خانه سنتی دارای دو حیاط مرکزی، یک حیاط بالاخانه، یک ورودی و دو بادگیر است.
Tri-dimensional projection of Gerami house; This traditional house has two courtyards, one rooftop yard, one entrance and two wind-catchers.

نمای دو جبهه شرقی و غربی حیاط بزرگ در تقسیم کلی، مشابه است؛ اما نمای عناصر مرکزی اشان تفاوت دارد. در میانه جبهه شرقی، نمای سه قسمتی تالار (18) ۞ و در مرکز جبهه غربی، یک ارسی (19) ۞ بزرگ واقع است. تفاوت این دو، سبب تمایز آشکار دو نما در عین تشابه آن شده است. این تفاوت در عین تشابه، در انتظام افقی فضا های این دو جبهه حیاط نیز آشکار است. به این ترتیب، علی رغم تقسیمات مشابه در کلیت نمای دو جبهه، فضا های این دو متفاوت است.

تالار در حیاط بزرگ خانه گرامی
تالار و دو راهرو اش در جبهه جنوب شرقی حیاط جنوبی یا بزرگ تر خانه گرامی.
Reception hall or talar and its two corridors in southeastern side of the southern or bigger courtyard of Germai house.

معین محمدی

تقسیمات نما های اطراف حیاط اصلی بسیار آموزنده است. مثلاً در نمای غربی، وجود یک ارسی نسبتاً بزرگ در مرکز و دو ارسی کوچک تر در دو گوشه طبقه دوم آن، ترکیبی زیبا پدید آورده است. تکرار ارسی ها در مرکز و گوشه ها، آنها را بازیگران اصلی نما کرده است. نمای راهرو ها نیز در حد فاصل سه بخش اصلی جبهه غربی، یعنی اتاق ارسی (20) ۞ و فضا های طرفین این جبهه قرار گرفته است. به این ترتیب، در نگاه اول، این نما مجموعه ای از چند قاب (21) ۞ مستقل نشسته در کنار یکدیگر جلوه می کند؛ لیکن در نگاهی دیگر، دو ارسی کوچک در دو گوشه بالایی ارسی بزرگ میانی، چون حواریون این یک جلوه می کند. به علاوه، بدین گونه، طرفین فوقانی نما به مرکز آن بسته و اجزای مستقل نما، متحد شده است.

در مرکز جبهه شرقی حیاط، تالاری بزرگ قرار دارد. سقف تالار، قوسی (22) ۞ کم خیز (23) ۞ به شکل کلیل (24) ۞ دارد. این شکل باعث پیوند میان دیوار ها و سقف شده است. سطوح داخلی تالار، دو ردیف طاقچه (25) ۞ دارد و به همین علت به دو بخش بالا و پایین تقسیم شده است، به طوری که ردیف فوقانی، بخشی از سقف تالار به نظر می رسد. به این ترتیب، با این پیوستگی، سقف، سه بعدی جلوه می کند. چون طاقچه های فوقانی تالار، قوس جناغی (26) ۞ دارند در حالی که قاب طاقچه های زیرین چهار گوش است، بخش فوقانی تالار و در واقع سقف تالار، بخش اصلی و برجسته فضا جلوه می کند. در نتیجه، تالار به دو بخش شده و گویی که بخش زیرین، پایه ای است برای بخش فوقانی یا اصلی. صورت مذکور، به تالار این خانه محدود نیست، بلکه الگویی است عام در دیگر اتاق های اصلی این خانه و نیز سه دری ها (27) ۞ و پنج دری ها و تالار های بلند خانه های قدیمی شهر.

و اما در حیاط دوم خانه، جبهه غربی متشکل است از یک اتاق در مرکز، دو راهرو در طرفین و دو اتاق در دو جانب انتهایی. جبهه شرقی نیز تقریباً چنین نظمی دارد؛ با این تفاوت که در گوشه شمالی آن، اتاقی نیست. با وجود فضا های مشابه در میانه دو جبهه، در مرکز نمای غربی، یک ارسی واقع است و در میانه نمای شرقی، پنجره های یک سه دری. به این ترتیب، تفاوت ظریف نما های مشابه رو به هم در اینجا نیز تکرار شده است.

پلان همکف خانه گرامی
برش افقی طبقه اول یا همکف خانه گرامی در محله سهل ابن علی در یزد.
1- ورودی؛ 3- حیاط اصلی؛ 4- حیاط فرعی؛ 7- ایوان؛ 14- تالار؛ 17- پنج دری؛ 18- سه دری؛ 21- اطاق ارسی؛ 23- اطاق معمولی؛ 24- راهرو؛ 25- بادگیر؛ 28- مطبخ و انبار.
Firt floor or ground floor plan of Gerami`s house in Sahl ibne Ali district of Yazd.
1- Entrance; 3- Major courtyard; 4- Minor courtyard; 7- Eyvan; 14- Reception hall or talar; 17- Panjdari; 18- Sedari; 21- Sash-window-room; 23- Common Room; 24- Corridor; 25- Badgir or wind catcher; 24- Kitchen and storage.

چنانکه گذشت، وجود دو حیاط، خانه را دو بخش کرده است؛ لیکن عرصه (28) ۞ دیگری نیز در این خانه وجود دارد که در ابتدای ورود به بنا به چشم نمی آید. این بخش که خود متشکل از یک حیاط کوچک بالا خانه (29) ۞ و ایوانی رو به آن است، در طبقه فوقانی و در کنار جبهه غربی حیاط بزرگ واقع است. ایوان مزبور، بادگیری مرتفع دارد که وجود آن نشان دهنده اهمیت این بخش و استفاده زیاد از آن است. راه رسیدن به این بخش، پلکان منشعب از دالان (30) ۞ ورودی است. به این ترتیب، واحدی مستقل و کوچک در طبقه فوقانی این خانه به وجود آمده است.

بخش اعظم سطح حیاط اصلی را حوض و باغچه (31) ۞ اشغال کرده و لذا سطح باقی مانده به عبور اختصاص یافته است. در نتیجه، ایوان، بهترین نقطه خانه برای نظر به حیاط شده است. در مقابل، در حیاط کوچک، سطح اطراف آب نما و باغچه ها وسعت زیاد تری دارد، به قدری که برای نشستن در حیاط کفایت می کند. جالب آنکه برخلاف حیاط اصلی، در این بخش از خانه، هیچ فضای نیم بازی مشرف به حیاط وجود ندارد.

small courtyard of Gerami House
جبهه جنوب غربی حیاط شمالی یا کوچک تر خانه گرامی.
Southwestern side of the northern or smaller courtyard of Germai house.

Moin Mohammadi

2- Gerami house ۩

This building was commissioned in the late «Qajar» period by «Mr. Seyyed Asadollah Mazar», the son of «Aqa Seyyed Mehdi» -the patriarch of the Gerami family of Yazd-. The «Mazar»`s descendants later adopted the name of «Gerami». According to relatives of the present owner of the house, a dated marble inscription existed above its portal which indicated that its construction dates back to 110 to 120 years ago. (32) ۞

This building is a large house comprising two different parts, each of which possesses a central courtyard. These two courtyards are aligned and laid out along a northeast - southwest axis. The southern courtyard is slightly larger than the northern one and the spaces surrounding it are more substantial and more elaborate. The larger courtyard is encircled on all four sides by built areas, whereas the built areas of the smaller one occupy only its eastern and western sides. Although a room also exists on the southern side of this courtyard, this room is unrelated to it and belongs to the larger one. The closed walls of the northern and southern sides of this courtyard are covered with arcades. These arcades and their frames have transformed the facades of these two sides into elaborately carved surfaces, endowing the smaller courtyard with the atmosphere of central courtyard.

Basement plan of Gerami house
برش افقی زیرزمین خانه سنتی مازار یا گرامی در یزد.
Basement floor plan of Mazar or Gerami traditional house in Yazd.

The spaces of the larger part of the house are laid out on two floors. With this configuration, the central spaces and rooms of each side are larger and taller and spaces flanking them are smaller and two-storied. The ensemble of these spaces has created a tall solid rampart around the larger courtyard; while the smaller courtyard is surrounded by single story spaces. Thus, the larger courtyard appears formal and elaborate, and the other one modest and intimate.

sash windwo room in bigger courtyard
اطاق ارسی در جبهه شمال غربی حیاط جنوبی یا بزرگ تر خانه گرامی؛ ترکیب یک ارسی سه لختی بزرگ در میان و دو ارسی سه لختی کوچک در دو طرف طبقه دوم نمای زیبایی را ساخته است.
Sash window or orosi room in northwestern side of the southern or bigger courtyard of Germai house; combination of one big three lobed sash window in center and two small three lobed sash windowses in both side of second story creates a handsome view.

Moeen Mohammadi