ترسیم فنی و نقشه کشی ـ رسم فنی ـ فضا

فضا

تعریف فضا :

می توان گفت فضا، مقدار جایی است که برای مقصود معینی در نظر گرفته می شود. این مقدار جا (فضا) ممکن است محسوس و ملموس و مادی یا غیر ملموس و ذهنی باشد. در معماری ، «فضا» معمولاً عبارت است از مقدار جایی که برای مقصودی معین و یا عملکردی خاص در نظر گرفته و یا اشغال می شود. انسان با ورود به فضایی که ارتفاع آن تا زیر سقف بسیار بلندتر از معمول است، احساس کوچکی و خضوع در مقابل عظمت فضا می کند. لذا از همین تأثیر در طراحی معابد، مساجد و ... استفاده مطلوب شده است و یا برعکس آن با ورود به فضایی با سطح وسیع که ارتفاع آن تا زیر سقف کوتاهتر از معمول است، احساس خفگی و ناراحتی به وارد شونده دست می دهد، اما هیچ گونه قانون دقیقی که تعیین کننده مطلوب ترین ابعاد و نسبت های فضا باشد، وجود ندارد. بلکه یک معمار با تجربه و هوشمند با تکیه بر آگاهی و شناختی که از فرهنگ، روحیات و شرایط جامعه خویش دارد، می تواند ابعاد مناسب و یا بهترین را انتخاب کند.

چگونگی درک فضا:

انسان فضا را به سه صورت درک می کند: الف : با در نظرگرفتن فواصل تا نقاط ثابت ب : به وسیله نور و سایر عوامل ج : ترتیب خطوط پرسپکتیو با و جود این در هر کدام از این مشاهدات ممکن است اشتباهاتی رخ بدهد، زیرا درک ما از فضا به سادگی به وسیله نور تغییر می یابد. سیستمهای خطی قابل تغییرند و نقاط ثابت همیشه در محل هایی که تصور می شود ، قرار نگرفته اند. نکته 1 : مرز فضای اختصاصی، به پوست بدنمان ختم نمی شود. این مرز عبارت از محدوده فضایی که در آن احساس راحتی و امنیت به دست می آید. نکته 2 : انسان برای تشخیص مناسب فضا، به یک علامت مشخص یا مکان قابل درک، نیازمند است. مثلاً با وجود آنکه در اتاق های مدور یا مربع هیچگونه جهت یابی نیست، بااین حال تمایل ایستادن از مرکز را خود بروز می دهیم. اتاق مستطیل، دارای دو جهت است. راه ورود و یا خروج یا جهات حرکتی اصلی بدین ترتیب به وجود آمده و بهتر است در راستای یکی از این دو جهت باشد. فضا به وسیله دو محور جهت دار توصیف می شود. افزایش این محورها سبب پیچیدگی می گردد که باید از آن احتراز گردد، اتاق شش برهمانند اتاق مدور فاقد هر گونه جهت است. این ، بدان معنا نیست که هیچ وقت نباید اتاق شش بر یا دایره ای شکل طرح داده شود، بلکه باید با توجه به تأثیر و هویت هر یک از اشکال هندسی، نوع و فرم مناسب با عملکرد و هدف انتخاب شود.

ابعاد و مقیاس انسانی فضا :

فضا قابل تفکیک از زندگی انسان نیست چرا که او برای دیدن اشیاء، شنیدن صدا یا احساس جریان هوا و حتی به یاد آوردن و مرور خاطرات گذشته محتاج به فضا است. فضا، همه دنیای خصوصی او را تشکیل می دهد، بدین ترتیب باید دارای مقیاسی انسانی باشد. مقیاس به مقیاس بین اندازه ها، حجم، سطح و ابعاد مرتبط با اندازه های پذیرفته و شناخته شده معمولی مربوط می شود. چون اندازه ها با احتیاجات و فعالیت های انسانی رابطه مستقیم دارد. بنابراین ، استانداردها معمولاً آنهایی هستند که از مقیاس انسانی (ارگونومیک) مشتق می شوند. لذا یک طرح وقتی دارای مقیاس انسانی می شود که متناسب و هماهنگ با توانایی ارگانیک انسانی و به عبارت دیگر متناسب با اندازه های انسانی باشد. مثلاً ابعاد بازشو یک در اتاق معمولی به گونه ای باشد که امکان عبور یک شخص بالغ و اشیای خانگی از آن را بدهد. این اندازه ممکن است 210×90 سانتی متر طرح شود، در این صورت اندازه ای است متناسب انسان و عملکرد مورد نظر و بدین جهت دارای مقیاسی انسانی است ولی اگر ابعاد آن به 140×60 سانتی متر تبدیل شود با وجود اینکه تناسبات همان اندازه قبلی است ولی برای مقاصد طرح خیلی کوچک است و بدین سبب مقیاس آن غیرانسانی و کوچک می شود. ابعاد بزرگ و ارتفاعات بیش از حد ، احساس نامطلوب و غیر آشنایی را سبب می شوند و ابعاد کوچکتر از حد نیز احساس ناراحتی و گریز را پدید می آورند.

نکات مهم فضا :

1 – فضای مطلوب باید با هویت بوده و با علامتهای فراموشی نشدنی مشخص شود. 2 – دارای حد و مرز مشخص و قابل درک باشد 3 – با تجربیات جدید و متنوع بیننده را متعجب و کنجکاو کنند 4 - فضا مانند یک سخنرانی در صورتی جالب خواهد بود که غنی و متنوع باشد. 5 – اندازه و مقیاس آن غیر از موارد نادر و ویژه، انسانی و قابل درک باشد. 6 – پاسخگوی عملکرد و هدف مورد نظر باشد. نکته 1 : هنگام تغییر محل مناسب هر فضا و ارتباط مطلوب آن با دیگر فضاها، دو نکته ، مدنظر قرار می گیرد : الف – محل مناسب فضاهای اصلی با توجه به نیاز آنها به نور طبیعی ، چشم انداز، تهویه و ... ب – ارتباط مناسب آن با فضاهای دیگر با امکان دسترسی مناسب و عدم تداخل عملکردها. نکته 2 : هنگام طراحی، ابتدا ارتباط مناسب بین عملکردهای عمده و پس از آن ارتباط عملکردهای فرعی در نظر گرفته می شوند. معمولاً این عمل با یک دیاگرام که شکل بسیار ساده ای از فضاها و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر است ، انجام می شود این دیاگرام را «مسیر دسترسی» یا «فلوچارت» یا دیاگرام عملکردی فضاها می نامند. توصیه های ضروری : 1 – مسیر حرکتهای اصلی را کوتاه کنید. 2 – از تداخل عملکرد فضاها جلوگیری کنید. 3 – سعی کنید عملکرد هر فضا تا حد امکان تأمین کننده 2 عملکرد مربوط یا نزدیک به هم باشند. در زیر بعضی از عملکردهای مرتبط (نزدیک به هم ) برای راهنمایی آورده شده است: 1 – پذیرایی و غذاخوری 2 – نشیمن، زندگی و تماشای تلویزیون 3 – پذیرایی ، نشیمن و مطالعه (کار) 4 – آشپزخانه و رختشوی خانه 5 – حمام و رختشوی خانه (ماشین لباسشویی) 6 - گاراژ و رخشتوی خانه 7 – گاراژ و کارگاه 8 – اتاق خواب والدین ، رختکن ، حمام 9 – اتاق خواب بزرگ، مطالعه و تحریر 10 – اتاق خواب، بخش خیاطی و اطو

انواع مبلمان و تجهیزات:

مبلمان هر ساختمان به دو گروه عمده تقسیم می شود: الف – مبلمان قابل حمل ب – مبلمان یا تجهیزات

مبلمان قابل حمل :

وسایلی هستند که قابلیت حمل و جابجایی در آنها وجود دارد و عموم مردم این گونه وسایل را به نام مبلمان می شناسند. مثل : مبل، میز، صندلی ، تختخواب.

مبلمان ثابت (تجهیزات):

معمولاً وسایلی هستند که در یک قسمت از فضا نصب می گردند و معمولاً امکان تغییر محل آنان نیست و یا بسیار مشکل است. این نوع وسایل را غالباً تجهیزات ساختمانی (بهداشتی) می نامند. کابینت یا قفسه های آشپزخانه ، لگن دستشویی، وان حمام ، زیر دوشی ، توالت فرنگی، بیده، لگن ، توالت ایرانی از جمله این تجهیزات به شمار می روند. پذیرایی ، نشیمن و غذاخوری ، مبلمان و ابعاد آن : با توجه به اینکه این فضا، محل تجمع، تماشای تلویزیون ، سرگرمی و ارتباط با دیگران است ، حتی الامکان می باید در محلی قرار بگیرد که از هر نظر مناسب عملکرد آن باشد. نکته 1 : د رخانه های با وسعت کافی، فضای نشیمن، از فضای پذیرایی میهمان مجزا ولی در مجاورت آن قرار می گیرد تا دسترسی آنها با یکدیگر به سهولت انجام پذیرد.

مبلمان، فضای غذاخوری، ابعاد و اندازه ها :   در تصاویر a تا e ابعاد مورد نیاز فضای غذاخوری و فواصل لازم جهت رفت و آمد، برای گونه های متفاوت میز غذاخوری و مبلمان، نشان داده شده است.   آشپزخانه ، مبلمان و ابعاد :   امروزه قسمت قابل ملاحظه ای از اوقات افراد خانواده نیز به صورت صرف غذا، صبحانه و بعضاً گفتگو و تماشای تلویزیون، در فضای آشپزخانه های مدرن امروزی می گذرد.     اعمال عمده در آشپزخانه : به طور عمده در آشپزخانه چهار عمل انجام می پذیرد: 1 – نگهداری و سردکردن مواد غذایی 2 – آماده سازی مواد غذایی برای پخت 3 – پخت غذا 4 – شستشوی مواد و ظروف نکته 1 : اگر سه قسمت اصلی آشپزخانه : 1. یخچال 2. ظرفشویی 3. اجاق گاز که به ترتیب محل نگهداری و سردکردن مواد غذایی، آماده سازی و شستشو و پخت غذا می باشد، به یکدیگر وصل شود، مثلثی به وجود می آید که عمده کار آشپزخانه در آن انجام می گیرد. این مثلث، به مثلث کار مشهور است و اگر مجموع سه ضلع آن از 6/6 متر بیشتر باشد طرح آشپزخانه مناسب نیست.         فضای خواب : با توجه به این حقیقت که حدود یک سوم از عمر آدمی در خواب می گذرد و باعث رفع خستگی و نشاط روان برای فعالیت بعد از خواب می باشد لذا طرح فضای خواب، از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین مراعات چند نکته در آن ضروری است: به جهت وسعت کم زیربنا در ساختمانهای جدید ، پیشنهاد می شود ، فضای خواب به گونه ای طرح گردد تا در عین تأمین آرامش لازم فضای خواب، عملکردهای دیگری نظیر مطالعه ، خیاطی یا کارهای دستی در آن امکان پذیر باشد. ابعاد فضای خواب : بزرگی و کوچکی این فضا به عملکردها و وسایل متفاوت مورد استفاده در آن بستگی دارد لذا باید هنگام طراحی با توجه به نوع وسایل مورد نیاز، قفسه های لازم، گردش کار مطلوب و فضای تلف شده کمتر، طرح بهینه انتخاب شود. تختخواب و قفسه اتاق خواب : استفاده از تشک خواب به جای تختخواب در بعضی از منازل بدین جهت بوده است که پس از جمع کردن تشک خواب از فضای خواب به عنوان نشیمن استفاده گردد. امروزه تختخوابهایی وجود دارد که مانند مبل برای نشستن قابل استفاده است و هنگام خواب باز می شود و به صورت تختخواب مورد استفاده قرار می گیرد.